Future of Death Studio

In samenwerking met de Stuart Weitzman School of Design van de University of Pennsylvania organiseert Karres en Brands de Future of Death Studio. Samen met een groep van twaalf uitzonderlijke studenten duikt deze tweedelige studiocursus in de eigentijdse begrafeniscultuur en het veranderende karakter daarvan in het licht van wereldwijde trends en persoonlijke voorkeuren. De studiocursus wordt gegeven in twee najaarssemesters. Het eerste deel vond plaats in 2019, de editie van 2020 moest helaas worden uitgesteld vanwege corona. De resultaten van het eerste deel van de cursus zijn verzameld in de Catalogue of Death, waarin ontwerpen, typologieën, studies, rituelen, gebruiken en voorbeelden staan afgebeeld. Uiteindelijk zal deze catalogus samen met de resultaten van het tweede deel van de studiocursus de Atlas of Death vormen.

De enige zekerheid die we in het leven hebben is dat we allemaal een keer zullen sterven. Omdat de generatie van babyboomers naar verwachting deze laatste mijlpaal tussen 2024 en 2042 zal bereiken, vormt de ruimtelijke planning rondom de dood een steeds grotere uitdaging. Als bijvoorbeeld alle 76 miljoen Amerikaanse babyboomers op normale begraafplaatsen begraven zouden worden, zou alleen al voor de graven op zich een gebied van zo’n 330 km2 nodig zijn, nog afgezien van infrastructuur, beplanting etc. Dat is een oppervlak zo groot als Las Vegas. Hierdoor ontstaat de vraag wat de toekomst is van de dood en hoe we begraven en herinnerd zullen worden.

De 21e eeuw is het tijdperk van de stad. Het grootste deel van de wereldbevolking woont in steden, die naar verwachting alleen maar in omvang zullen blijven toenemen. De VN voorspelt dat in 2050 maar liefst 80% van de wereldbevolking in een stedelijke omgeving zal leven. Tegelijk moet in de stad de grootste slag worden geleverd in de strijd tegen klimaatverandering. Problemen zoals het hitte-eilandeffect, waterbeheer, energie en productie van middelen spelen zich nu meer dan ooit af in de stad. Waarschijnlijk is het voor het eerst in de geschiedenis dat steden meer problemen moeten aanpakken dan ze ruimtelijk gezien aankunnen. Daarom proberen moderne steden wanhopig zichzelf opnieuw uit te vinden, door functies die normaal losstaan van elkaar te verplaatsen en te combineren om zo meer ruimte te creëren.

Behalve dat begraafplaatsen de aangewezen plek zijn voor alles rondom begraven, spelen ze ook een cruciale rol als plaats voor collectieve herdenkingen, vieringen en rituele samenkomsten. Het weelderige groen, de ruimte en de rust die begraafplaatsen bieden worden steeds vaker beschouwd als onderdeel van de publieke ruimte en vervullen in dichtbevolkte steden de functie van openbaar park en ecologische springplank. Daarmee dragen ze ook bij aan het groene raamwerk van de stad. Dit geldt met name voor oudere begraafplaatsen, die ruim zijn van opzet en met hun eeuwenoude bomen en historische graftombes en gebouwen verhalen vertellen uit het verleden.

Misschien nog relevanter is dat begraafplaatsen een spiegel zijn van onze samenleving; ze vertegenwoordigen de relatie tussen het collectief en het individu, de maatschappelijke verhoudingen van dat moment, de heersende opvatting van de natuur, de gebruikelijke manier van begraven en de ontwikkelingen op het gebied van architectuur, design en landschapsarchitectuur. En in elk deel van de wereld is dit anders, afhankelijk van factoren zoals cultuur, religie, praktische omstandigheden en de economische situatie. In het verleden waren de religie van iemands gemeenschap en zijn positie in de samenleving bepalend voor de rituelen rondom zijn of haar dood. Hoewel er tegenwoordig in de samenleving sprake is van meer gelijkheid, is ook de diversiteit toegenomen, waardoor discussie ontstaat over hoe begraafplaatsen zouden moeten worden aangepast aan deze veranderingen binnen de samenleving.

Ondanks hun functie in ruimtelijk opzicht en hun vermogen om onze culturen te weerspiegelen, zijn begraafplaatsen in de loop der eeuwen toch vooral een plaats gebleven voor de dood en voor hoveniers. Zelfs wanneer zich buiten de poorten een enorme stedelijke dynamiek afspeelde, bleven begraafplaatsen oases van groen en van rust. Tradities, religie en herinneringen regeerden deze terreinen en verleenden de graven een gewijde status. Deze verstilde ruimten ontwikkelden zich in een volledig ander tempo dan de hen omringende stad, waardoor begraafplaatsen uitgroeiden tot een onaangeboorde reserve in de zoektocht naar ruimte binnen de stad.

In de Future of Death Studio onderzoeken we de nieuwe functie en betekenis van begraafplaatsen binnen de veranderende context van samenleving en stad, nemen we de rituelen rondom de dood opnieuw onder de loep en reflecteren we op de sublieme natuur die vaak deel uitmaakt van deze ruimten. Wat is de waarde van onze begraafplaatsen met betrekking tot verstedelijking, klimaatverandering en groenstructuren binnen de stad? Hoe kunnen begraafplaatsen onderdeel worden van het stedelijk weefsel en het stadsleven? Als begraafplaatsen een spiegel zijn van de samenleving, hoe kunnen we dan onze moderne opvattingen vertalen naar deze historische ruimten?

Als onderdeel van het onderzoek bezochten we samen met de studenten verschillende begraafplaatsen in Nederland. De Dutch Death Tour, zoals wij hem noemden, voerde het team door het hele land langs een groot aantal verschillende concepten voor begraafplaatsen in allerlei soorten landschap: begraafplaatsen bij jonge steden net achter de dijken van Flevoland, de eerste geheel islamitische begraafplaats van het land in een nat polderlandschap, een militair ereveld op hoge zandgronden in het bos, en een natuurlijke begraafplaats in het cultuurhistorisch landschap van de Veluwe. Verrijkt met een heel nieuw raamwerk voor hun gedachten keerden de studenten terug naar Philadelphia.

Het onderzoek en ontwerp in het kader van de Future of Death Studio in 2019 zijn verzameld in de Catalogue of Death. De studenten focusten zich met hun ontwerpen op de ontastbare en toch zo voelbare kenmerken die een begraafplaats onderscheiden van alle andere plaatsen. Onderdeel van het eindproduct was deze sfeer vertalen in een model en een korte animatie. Enkele van deze werken zijn hieronder te zien.